Meelijden met moeder en zoon
Voor het oktobernummer van tijdschrift 'Vieren' van Berne media was ik gevraagd om een artikel over een Marialied te schrijven. In dit oktobernummer staat Maria centraal. Ik schreef een artikel over het Stabat Mater, en nam hiervoor de fraaie dichterlijke vertaling van Willem Wilmink als uitgangspunt. Deze vertaling is in het protestantse liedboek te vinden onder nummer 573, 'De Moeder stond door smart bevangen'.
Het Stabat Mater is enorm bekend vanwege het gelijknamige muziekstuk van Pergolesi (en van talloze andere componisten). Het is een lied dat mensen aanspreekt, het is een beeldende en aangrijpende tekst over lijden en liefde, over een moeder die haar zoon ziet sterven. In dit tafereel bij het kruis is de dichter van het lied helemaal betrokken, hij wil meelijden met moeder en zoon. De liefde voor Jezus en voor zijn moeder maakt dat hij niet kan blijven toekijken maar ook deel wil hebben aan dit lijden.
'Wie voelt er geen tranen komen
die daarheen wordt meegenomen,
waar hij Christus' moeder vindt?'
Het is een Marialied, dat zeker. Tegelijkertijd is het ook een Christushymne, Maria wordt getekend in relatie tot haar zoon. Hoogstwaarschijnlijk heeft dit Christocentrische karakter ervoor gezorgd dat het lied in het huidige protestantse liedboek is opgenomen. (Ook in de Hervormde Bundel van 1938 was het lied al te vinden, ontdaan van wat al te roomse randjes). Een oecumenisch Marialied dus, dat is behoorlijk uniek. Reden te meer om het lied te zingen, niet alleen in de Goede Week, maar ook in de Mariamaanden mei of oktober. Maria is namelijk allereerst en allermeest de Moeder van de Heer, en dat komt in dit lied heel mooi naar voren.
Voor wie geïnteresseerd is, het tijdschrift is te bestellen via de website van Berne Media.
​Het orgel in de katholieke liturgie
Inleidend artikel voor de studiedag van de Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici (KVOK) op 19 november 2022 in Oudewater - Digitale nieuwsbrief NotaBene oktober 2022
Op zaterdag 19 november zal er in de St. Franciscuskerk te Oudewater een studiemiddag worden gehouden rondom ‘Orgelmuziek uit de lage landen staande in de (rooms)-katholieke traditie’. Als onderdeel van deze studiemiddag zal Floris van Gils een lezing geven over ‘Het orgel in de katholieke liturgie’. Deze lezing zal zijn toegespitst op het liturgische literatuurspel. Onderstaand artikel vormt een eerste kennismaking met het onderwerp van deze lezing.
Foto: Bart van Buitenen
De hervormde relatie met het Jodendom op muziek gezet
Artikel in het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, jaargang 25/2, maart 2022
Voor een module Kerkgeschiedenis aan de Protestantse Theologische Universiteit schreef Floris een paper over twee gezangen uit de Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen. De vervolgbundel verscheen in 1866 en was bedoeld als aanvulling op de Evangelische Gezangen uit 1806. Samen met de Psalmberijming van 1773 golden ze tot aan 1938 als de officiële gezangbundels van de Nederlandse Hervormde Kerk.
De twee bestudeerde gezangen droegen de opvallende opschriften 'Zending onder Israël' en 'Bekeering van Israël'. De tekst en de receptiegeschiedenis van beide liederen geven een interessante inkijk in de (veranderende) houding van de Hervormde Kerk ten opzichte van Israël. Eén van de liederen, een lied van de hymnoloog en predikant dr. Roelof Bennink Janssonius (een fascinerend figuur) leek zijn tijd ver vooruit en vond geen weerklank. Het door Arnoldus Dwars vertaalde lied 'Waterstroomen wil ik gieten', met een sterk missionaire drive richting Israël, werd heel populair. Deze liedtekst is door de tijd heen verschillende keren gewijzigd. In deze wijzigingen worden ontwikkelingen in de verhouding tussen kerk en Israël zichtbaar.
Het paper is, in samenwerking met dr. Gert van Klinken, omgewerkt tot een artikel voor het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis. Het artikel sluit af met een kort pleidooi voor de bestudering van kerkliederen als bron voor de kerkgeschiedenis.
​
Een exemplaar van de uitgave is te verkrijgen via de website van het tijdschrift.
'Zingt nu met verheugde geest'
Het oud-katholieke kerklied en zijn oecumenische receptie.
Floris deed dit onderzoek in het kader van zijn masterscriptie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Momenteel werkt hij de scriptie om tot een publicatie in de Seminariereeks van het Oud-Katholiek Seminarie.
​
De centrale vraag van het boek kan als volgt worden verwoord:
Hoe kan het oud-katholieke kerklied worden gekarakteriseerd en hoe is het gerecipieerd buiten de Oud-Katholieke Kerk?
​
Het Oud-Katholiek Gezangboek van 1990 – de huidige gezangbundel van de Oud-Katholieke Kerk- is een oecumenische bundel pur sang. Veel gezangen uit andere tradities hebben een plaats gekregen naast een niet geringe schat aan oud-katholieke liederen. Het Oud-Katholiek Gezangboek bevat tal van liederen uit de protestantse en de rooms-katholieke tradities. De huidige rooms-katholieke bundel Gezangen voor Liturgie en de protestantse bundel Liedboek zingen en bidden in huis en kerk bevatten echter praktisch geen enkel lied dat als specifiek ‘oud-katholiek’ kan worden gekenmerkt. Hoe kan het dat het oud-katholiek kerklied kennelijk zo geïsoleerd is gebleven? En wat zijn eigenlijk de specifiek oud-katholieke liederen? Hoe heeft het oud-katholieke kerklied zich ontwikkeld? En hoe is de receptie van het oud-katholieke kerklied, of het ontbreken hiervan, in de Rooms-Katholieke Kerk en de protestantse kerken?
De beantwoording van deze vragen geeft zicht op de ontwikkeling en de karakteristieken van het oud-katholieke kerklied. Ook worden de ontwikkeling en de karakteristieken van het rooms-katholieke en het protestantse kerklied in relatie tot het oud-katholieke kerklied geschetst. Deze hymnologische studie geeft zo een boeiend overzicht van het oud-katholieke kerklied in zijn bredere oecumenische en kerkmuzikale context.
​
Zodra meer bekend is over de publicatie zal deze informatie worden bijgewerkt.